Home

E-books: hoe iedere schrijver zijn eigen uitgever wordt

E-books: hoe iedere schrijver zijn eigen uitgever wordt

Oude boeken en de dingen die voorbij gaan 
door Mariëlle Osté 

HOE IEDERE SCHRIJVER ZIJN EIGEN UITGEVER WORDT 

Het kon niet uitblijven: de informatietechnologie heeft zich op het boek gestort. Aanvankelijk reageerden traditionele uitgevers terughoudend. Elektronische boeken? Publish on demand? Er gaat toch niets boven het oude, vertrouwde boek? De afgelopen maanden raakten de ontwikkelingen in een stroomversnelling. Toverwoord: e-book. Nederlandse uitgevers ontwaken razendsnel. Eerst het kleitablet, toen Gutenberg en nu het hoogstpersoonlijke boek-op-bestelling. 

IN 1962 WERD het drama reeds voorspeld: de teloorgang van het boek. De informatietechnologie zou papier en drukwerk overbodig maken, of het boek hooguit de status bezorgen van ouderwets luxe-product. Boekenliefhebbers lachten om hun natuurlijke tegenpolen, technofreaks, die dwepen met het beeldscherm. Fijn dat men Goethe en Rilke via internet kan downloaden en met de laptop in bed kan uitlezen. Maar een database met literaire titels zou nóóit het boek kunnen verdringen. 

De boekenliefhebbers kregen natuurlijk gelijk. Midden in de digitale revolutie staat het boek als een huis. Maar niet omdat de traditie het won van de technologie. Integendeel. Het 'gewone' boek houdt voorlopig stand vanwege de intrigerende wetmatigheid die ook maakte dat het papierloze kantoor na de introductie van de pc een illusie bleek: het papierverbruik nam zelfs toe. 

Zo bezien is het elektronische boek een verworvenheid - zelfs voor de lezer die houdt van de aaibare roman en de geur van drukinkt. Stel je voor: nauwelijks gewicht in de koffer en op de Maladiven kunnen kiezen uit honderdduizenden titels wereldliteratuur. Of uit zeven delen Het Bureau. Gewoon een tekstbestand - al dan niet tegen betaling - downloaden via internet en lezen op een handzaam beeldschermpje. In Amerika zijn hiervoor tal van kleine hand held-computertjes te koop die enkele tientallen boeken in 'voorraad' kunnen opslaan. Want op internet zijn inmiddels enorme bibliotheken beschikbaar. Soms vol onbekende titels zonder printversie. Maar ook grote boekhandels, zoals Barnes & Noble, bieden bestaande titels elektronisch aan tegen ongeveer dezelfde prijs. Ook in Frankrijk, België en Duitsland worden steeds meer e-books verspreid. 

In de Amerikaanse pers verschijnt dezer dagen dan ook de ene analyse na de andere over het e-book. Journalisten ontdekken onbekende e-booktalenten, op hun beurt weer opgepikt door uitgevers. Een leuke kweekvijver. 

Niemand voorkwam echter de onhandige verwarring van het woord 'e-book'. Zowel de boektitel als de hardware, het kleine lichtgevende 'leesapparaatje' ter grootte van een paperback (ongeveer 200 dollar), wordt ermee aangeduid. De verschillende leesapparaatjes vragen bovendien om verschillende software. Gevolg: een elektronische roman kopen en lezen vereist enige handigheid. Inmiddels heeft Microsoft aangekondigd met gemakkelijke software te komen, die werkt op alle pocket-pc's, met een extra clear lettertype dat net zo lekker leest als een laserprint op wit papier. 

Ook liet Microsoft afgelopen januari weten te gaan samenwerken met Barnes & Noble in de nieuwe Ebook Superstore. Softwarebedrijf Gemstar kocht de twee grootste leveranciers van de hardware e-books op: Rocket eBook en Soft Book. Grote Amerikaanse uitgevers ondersteunen de elektronische verkoop van hun titels. Niets stond een doorbraak op de consumentenmarkt in de weg. In opiniebladen was de ene demagogische kreet na de andere te lezen: Forget paper. Here come e-books. 

Even leek er, begin dit jaar, een stilte voor de storm. Gaat de wereld nu wel of niet e-books lezen? De Nederlandse literaire uitgeverij Contact besloot tot een experiment en zette begin maart het complete nieuwe boek van Renate Dorrestein, Het geheim van de schrijver 48 uur op de eigen website en op die van Nederlandse internetboekhandels. Gevolg: iedereen kon het gratis downloaden. Andere uitgevers keken lacherig toe en beschouwden de actie als een eigentijdse publiciteitsstunt. 

De Bezige Bij lanceerde tijdens de boekenweek op de website www.mulisch.nl 'Het nieuwe lichaam'. Geen titel echter, maar een gelikt marketinginstrument met de intentie de lezer een rondleiding te geven in Mulisch' gedachtegoed. Over elektronisch uitgeven denkt de uitgeverij voorlopig niet, zegt redacteur Suzanne Holzer, die een beetje moet lachen om e-books. Maar: 'Stel dat je morgen een handleiding ter bestrijding van extreem-rechts wilt publiceren omdat er iets is gebeurd. Bij haast heeft een e-book zin.' 

De storm kwam van bestsellerauteur Stephen King, die in maart pardoes zijn novelle Riding the Bullet op de website van Barnes & Noble presenteerde als e-book. Prijs: 2,5 dollar. Opmerkelijk? Zeker, want Kings boek werd ditmaal, zoals Amerikaanse media onophoudelijk opgewonden berichtten, exlusively released in an electronic version. King deed dus weinig meer dan zijn tekst mailen naar de boekhandel. Geen drukkerij, geen papierkosten, geen opslag en distributie. 

Op de eerste dag maakte Barnes & Noble bekend dat elke seconde 2,2 mensen Riding the Bullet afnamen. Na 48 uur vlogen de verkoopcijfers over het net: meer dan vierhonderdduizend. Zelfs de 'gelovige' technofreaks hadden een dergelijk succes niet verwacht. En conservatieve boekenliefhebbers moesten toegeven dat de bits en bytes voor het boekenbedrijf misschien toch een revolutionaire toekomst in petto hebben. Riding the Bullet was een hype. Maar welke bestseller is dat niet? 

'Al lang voor Stephen King heb ik heilig geloofd in het e-book,' zegt Robert Francissen, directeur-uitgever van kinderboeken (Leopold en Zwijsen Algemeen). Net als andere vooruitblikkers denkt Francissen dat het Rocket eBook binnenkort wordt vervangen door een veel intelligentere pocketcomputer. 'De mogelijkheden zijn enorm. Vooral voor jonge kinderen. Die kunnen op moeilijke woorden klikken en dan uitleg of plaatjes in beeld krijgen. Bovendien groeien kinderen op met beeldschermen en missen ze de boekennostalgie. Het e-book geeft licht. Dat is leuk voor onder de dekens. Duur? Ach, ouders kopen ook een mobiele telefoon voor jonge kinderen.' 

OP DE WEBSITE www.ebook.nl biedt de literatuurwetenschapper Arjen de Boer Nederlandse e-books aan. Vorig jaar gaf hij een cd-rom met honderdvijftig boeken uit. Titel: Klassieke Literatuur, Nederlandse letterkunde van de Middeleeuwen tot en met de Tachtigers. Inmiddels heeft hij zich gestort op het e-book. Want ja, de cd-rom heeft zijn beste tijd gehad. Op de website springt onmiddellijk in het oog: 'Ik ben makelaar in koffij. . .' Goed geraden, het eerste (gratis) Nederlandse e-book is de Max Havelaar. 

De Boer legt op de website uit hoe je de Rocket eBook via Barnes & Noble bestelt en biedt zelf een gratis netstroom-converter voor Nederlands elektriciteitsgebruik. Andere e-books op de site zijn onder andere De kleine Johannes van Frederik van Eeden, Een liefde van Lodewijk van Deyssel en Mathilde van Jacques Perk. Uiteraard koos De Boer de populaire klassiekers omdat deze vrij zijn van rechten. Inmiddels probeert hij Nederlandse uitgevers te overtuigen van zijn kennis en het voordeel van elektronisch uitgeven. 

Vorige maand gaf hij een lezing op de universiteit van Utrecht. De letteren-onderzoekers hingen aan zijn lippen: een titel hoeft in de toekomst nooit meer onbereikbaar te zijn. Verschillende edities kunnen in een mum van tijd met elkaar worden vergeleken, de lezer kan zoeken op trefwoord, zijn eigen lettergrootte instellen en de auteursrechten kunnen worden geregeld, zodat de bezorger van oude teksten zijn deel krijgt. Letterkundigen zien dat alles wel zitten, zoals ze ook het Project Laurens Janszoon Coster op internet waarderen. Daar vind je (geschikt voor pc, niet voor e-book) gratis Vondel, Gorter en Piet Paaltjens. De ironie wil dus dat de nieuwste technologie juist bijdraagt aan verspreiding van de canon, de traditie. 

De Boer: 'Er is meer. Denk aan de ontwikkeling van de Derde Wereld. Soms doet men lacherig over Afrika en internet, maar iedereen moet toch toegeven dat het zin heeft als er miljoenen e-books in de rimboe beschikbaar zijn. Stukken goedkoper dan wanneer je hele bibliotheken gaat inrichten. Blijven geloven in het oude boek omdat boeken lekker ruiken en het papier zo heerlijk muf is, is begrijpelijk, maar het is een emotioneel argument.' 

'Wat is het leven en de literatuur zonder emotie?' reageert uitgever Wouter van Oorschot. 'Emotionele argumenten zijn toch de enige argumenten die ertoe doen? Persoonlijk vind ik het een krankzinnig idee om onder een olijfboom te zitten met een pocket-pc in plaats van met een mooi boek. Maar het kan zijn dat dat komt doordat ik een oude man ben. Als uitgever kijk ik dus naar het e-book met een, zoals Lubbers het zei, positieve grondhouding. Ik begrijp het voordeel en sluit niet uit dat de consument zich op termijn Het Bureau van Voskuil in zeven delen elektronisch kan aanschaffen en op Bali uitlezen. Als ik langs de Van Oorschot-boekenkast loop, dan zijn er ook zeker vijftien oude titels die ik een prachtig elektronisch tweede leven gun. Ik moet nog even nadenken.' 

Het grootste struikelblok is het auteursrecht, zegt Mizzi van der Pluijm, uitgever bij Contact. Stephen King was dan wel een succes, maar de tekst werd na twee weken gehackt: computercriminelen veroverden de tekst en boden die vervolgens op internet illegaal en gratis aan. 

Het incident werd snel vergeten, wellicht omdat het gebeurde op het moment dat boekhandel en auteur de buit al binnen hadden. Van der Pluijm: 'Een boek gaat langer mee dan twee weken. Winst binnen of niet, het mag nooit zo zijn dat een tekst vogelvrij is en te grabbel ligt voor iedereen. Daarom zoeken we naar manieren om dat te voorkomen. Want we zijn wel bezig met de elektronische mogelijkheden, ja. De actie met Renate Dorrestein diende een publicitair doel, maar tegelijk wilden we ervan leren. Er is voorzover we weten niet gehackt. Er brachten 35 duizend mensen een bezoek aan de site; en kleiner aantal ging daadwerkelijk over tot downloaden. Hoeveel precies weten we niet, omdat we afhankelijk waren van de software van de internetboekhandels, en daar ging helaas iets mis. De verkoopcijfers van het boek waren vanaf het begin goed.' 

Dorrestein-lezer Jolanda Pikkaart laadde Het geheim van de schrijver op haar Psion-computertje. 'Ik heb het in de trein naar huis uitgelezen. Toch was het wel even knutselen, voordat ik alles op mijn Psion had. Ik ken mensen die het niet lukte en toen maar geprint hebben.' Van der Pluijm: 'We hebben het bewust niet te gemakkelijk gemaakt. Dat was goed, want er kwamen onverwachte reacties. Zoals van de vrouw die Renate Dorrestein tijdens een lezing aansprak: ze was een beetje boos omdat ze zich opgezadeld voelde met zoiets slordigs als een stapel faxen. Ze was vergeten dat ze het boek gewoon kon kopen.' 

E-BOOKS BESTAAN uit een berg bits en bytes. Als dat computerbestand nu toch gereed is, en lezen op zo'n trendy hebbedingetje niet iedereen bevalt, waarom dan niet overgaan tot publish on demand? Dan maak je optimaal gebruik van de digitale mogelijkheden en houd je het geliefde tastbare boek. Tijdens de Boekenweek bewees De Bijenkorf hoe goed dat kan gaan: men printte ter plekke in het warenhuis op reusachtige Xerox-lasers het Bijenkorf-geschenk Een slaapwandeling. Mét een persoonlijke opdracht. Voilà: een Hugo Claus on demand. Niet te onderscheiden van traditioneel drukwerk. 

De Groningse uitgever Hans Offringa werd bekend door deze techniek. Twee jaar geleden startte hij samen met Joost ten Zijthoff zijn uitgeverij Gopher, door zijn eigen debuut Het huis via internet on demand an te bieden. Inmiddels heeft hij een klein fonds opgebouwd. Auteurs betalen 2500 gulden, waarna hun boek via www.gopher.nl wordt verkocht met twintig procent royalties, tweemaal zoveel als gebruikelijk. Van Het huis verkocht Offinga ruim 3400 exemplaren. Voor een debuut een succes. Inmiddels meldden zich - zegt Offringa - traditionele uitgevers voor zijn tweede boek. 'Hoewel ik toegeef graag in de winkel te willen liggen, blijf ik trouw aan Gopher.' 

Trots laat Offringa zijn Groningse uitgeverij zien, uitgegroeid tot een bedrijf met meer dan twintig werknemers. Vorig jaar wist hij venture capital te vergaren: risico-investeerders zagen toekomst in zijn visie. Partner Ten Zijthoff, begonnen met een copyrette, runt de naastgelegen 'uitgeefstraat', waar de orders worden geprint, gebonden en gesneden. Uitzendkrachten verzenden de boeken: elke week zo'n tweeduiznd. Reisboeken, thrillers, romans en kookboeken. Enorme Xerox- en Kodakmachines doen computergestuurd hun werk. 

In de uitgeverij is geen boek te bekennen. Wel veel hout en whiskyflessen, een jukebox en een praalkast met Citroën-dashboards, parafernalia die passen bij Offringa's lange haar en zijn hippieverleden. 'Where traditon meets innovation', verklaart hij zijn hang naar nostalgie. 'Ik houd van mooie, oude dingen. Van boeken in het bijzonder. Maar ik zet wel de traditionele waardeketen op zijn kop. Ik produceer pas als er betellingen zijn. Geen voorraad, geen distributie, veel hogere marges. De auteur betaalt voor het digitaal klaarzetten, het coverontwerp, hij krijgt een homepage bij ons en kan zijn boeken individualiseren,bijvoorbeeld er op verzoek iets persoonlijks bijzetten.' 

Traditionele uitgevers kijken met argusogen naar Gopher, beweert Offringa. 'Maar ze hebben hier echt allemaal aan tafel gezeten. Voor Strengholt lever ik on demand uitverkochte titels.' 

Gopher print ook boeken voor auteurs 'in eigen beheer', als hij hun werk niet in zijn fonds wil. Elke schrijver kan Gophers internetapplicatie in licentie bestellen en zijn eigen uitgever worden. Dat kan een bestsellerauteur trouwens ook doen: des temeer winst. 

Ongewenst! Dit verslechtert de literatuur! Aldus ex-uitgever Martin Ros in gesprek met Offringa tijdens een recente tv-uitzending van De ochtenden. Ros had geen goed woord over voor de nieuwe ontwikkelingen: veel meer mensen zijn in staat tot reproductie en dat levert bergen rotzooi op. Dat Barnes & Noble alwéér verder is negeerde Ros gemakshalve. In sommige mega stores is het mogelijk boeken te bestellen en later versgeprint op te halen. Binnenkort zal de één-uursservice een feit zijn. 

'Verslechterde literatuur? Onzin,' zegt Mizzi van der Pluijm. 'Dat een dinosaurus als Martin Ros dat op tv komt zeggen! In de boekenwereld zou men conservatief zijn, tegen technische vernieuwingen en al helemaal tegen internet. Dat is helemaal niet waar. Ik vind publish on demand een spannende mogelijkheid en wil die uitproberen. Het rendeert natuurlijk niet bij tien nabestellingen per jaar. Maar wij zien het ook als service aan de auteur. Die heeft dan altijd een leverbaar boek.' 

Of het nu aan Stephen King ligt of niet: op Martin Ros na is er geen uitgever meer te vinden die zijn neus ophaalt voor publish on demand of e-books. Overal is men 'bezig' met de nieuwe uitgeefvormen. Verstokt boekenliefhebber Van Oorschot: 'De opvatting dat een maatschappelijke ontwikkeling slecht is voor de literatuur hoort thuis in een politiestaat. Alleen volledige vrijheid van drukpers leidt tot bloeiende literatuur. Die vrijheid zorgt voor troep. Maar alleen bovenop de berg troep komt kwaltiteit bovendrijven.' 

Zal het boek verdwijnen? Van Oorschot: 'Als jij een goede vriend op bezoek hebt en je wilt bij een glas wijn een Reve-passage citeren die je dierbaar is, dan pak je toch eerder een gewoon boek? Een typisch geval voor het e-book? Snel met de zoekfunctie door de collectie? Nou, zoek maar eens op 'fluwelen jongensbroekje'. Dan vindt dat e-book het halve oeuvre van Reve. Maar in dat ene gewone boek heb je d passage direct.' 

Amerikaanse uitgevers redeneren nuchterder. Voor e-books is hoe dan ook een markt. Opmerkelijk: computerboeken (vol informatie die gratis op internet beschikbaar is) worden prima in de boekwinkel verkocht. Omdat programmeurs het ezelsoor praktisch vinden. Emotie? De vouwbaarheid van papier is onovertroffen. 

De toekomst is eenvoudig: het papieren boek wordt gewoon een duurdere variant op het e-book. En het book on demand (bob, zoals Van Oorschot zegt, 'laten wij het een bob noemen, boek-op-bestelling') maakt dat een titel nooit meer is uitverkocht. 
© Volkskrant

 

Home
 

© 2000
Info: info@digibieb.nl / Openbare Bibliotheek Oss